kladbinka.okis.ru

Адам баласы-өмір бойы психологиялық көмекке зәру болмақ. Әсіресе, оның нәрестелік, сәбилік, балалық шақтарында, тіпті ауадай қажеттілік деп айтсада болады. Бірақ, біз өмір сүрген бұрынғы қоғамда, адамның психикасын тәрбиелеуге еш уақытта мән берілген емес. Соның салдарынан балабақшаларда да, мектептерде де, тіпті жоғары оқу орындарымен адамның қызмет істейтін орындарында да, адамның психологиялық тәліміне көңіл аударылмады. Мұндай надандылықтың адамдарға тарттыратын азабыда аз емес. Осындай қалыс тәрбиенің ауыр кемшіліктерін ескере отырып,азды-көпті психологиялық көмектің қасиеттеріне тоқталуды жөн көрдік.

Психологиялық көмектің бағыттары.

Бала атаулының бойында біртіндеп қалыптасатын невроздың негізгі себепкері, жалпы бала тәрбиесінен хабары шамалы, ал бала психологиясы дегенді естіп көрмеген ата-аналардың үкімі де сорақы лыққа толы қатыгездіктерінен екенін ашып айтқымыз келеді. Олардың көпшілігі бала тәрбиесінің қиын да қызық сәттерін іздеп үйренудің орнына, тек жазалау, қорқытып-үркітумен ұстағанда білетіндіктерімен шектелетіндіктері белгілі. Тіршілік тартысына енді келген сәбилер үшін, бұл аттап өте алмастай ауыр күйзелістерге апарады. Айта берсе үлкендер тарапынан болатын дөкерде дөрекі қылықтар толып жатыр.

Ең бірінші психологиялық көмектің бағдары-осындай жағдайларға тап болған балалардың ауруға шалдыға бастаған психикасын сауықтыру болып табылады.

Екінші бағыт-тез арада ата-аналар мен балалар тәрбиесіне қатысты үлкендердің арасында жүргізілетін психологиялық көмекті айтуға болады. Мұның өзіне тән әдістері де толып жатыр. Үлкендерге бала психикасы жөнінде түсінік беру, оны мұқалтпаудың маңызы жайлы, психологиялық тәрбиелерді үйретудің жолдарын-кітаптардан, кинофильмдерден-тереңдей талдап көрсету арқылы. Ата-аналар мен үлкендердің бала тәрбиесіндегі қатыгездіктен тыйылуын талап ету.

Осылайша, жас баланың психикасындағы ауыр өзгерістер мен қорқыныштардан туындайтын, оның жан дүниесіндегі жапа шегушіліктің зардабымен қатаң және жедел күресу керек. Әрине, бұл жағдай ата-аналардың көпшілігі білмегендіктен істейтінін де ескеру керек.

Жалпы бала психологиясына белгілі психикалық ауыр әсерлердің түрлерін атап өтсек:

бірінші, баланың жігерін жасытатын үкімді баға беру 

(мысалы, «Сен ойнай білмейсің», «сен дұрыс сөйлей алмайсың» деген сияқты кесімді ұғымдардың әсері жаман). Осыдан кейін, баланың тауы шағылып, талабы қайтып қалатындығы анық. Тіпті, бұдан былай оған сөйлеудің де, ойнаудың да қиындай беретіні рас. Сәбилерді үнемі көтермелей жетелеп тәрбиелеудің психикалық мәні зор.

Екінші сәт, баланың істеген әрекеттеріне терісте зілді баға беру мен қоса, оның жеке басының намысына тиетін сөздер айту. Мәселен, «Сен ойнай білмейтініңмен қоса, мақтаншақсың, өтірік мақтанасың» деудің әсерімен, баланың жан дүниесін әбден жаралауға болады. Сондықтан да, баланың іс-әрекетін дұрыс бағаламау, төмендетіп бағалау арқылы, оның қалыптасу қаблетін тұтылдыру мен қоса, ұстамдылығы мен парасатына да каяу түсіреді. Мұндай әрекеттер баланың өміршең талпыныстарын бірден тоқтатып, тіпті тіршілігіненде жиреніп кетуі мүмкін. Ол алдындағы армандарын да сенімдерін де жоғалта бастайды.

Үшінші бір ыңғайсыз сәт, басқа бір баламен салыстыра бағалаудағы жіберілетін әділетсіздік. Мұндай әрекеттер арқылы, баланың бойына қызғанушылық өзімшілдікті қалай сіңіріп алғандарын да байқамай қалады. Міне, тәрбиедегі психологиялық әдістерді білмеудің салдары осындай аса қиын жағдайсыздықтарға әкеп соғады екен. Бұл бала тәрбиесіндегі кезек күттірмейтін мәселе дегіміз келеді.

Психологиялық түзету.

Адам баласы өзінің тіршілік ғұмыры ұзақ па, әлде қысқа ма бәрі бір, оның биологиялық және психикалық қуат күшінің аса мол қоры, сонау нәресте кезінен бастап жинақталуға тиісті. Ондай мол қуат бала болмысында, еркін де жасқанбай жігерлі өскенде ғана жетілмек. Ата-ананың қайырымы да, төзімді тәрбиелерінің арқасында, баланың көңіл-күйі мен түйсік сезімдерінің қанағаттануы ғана емес, сонымен қоса оның интелектісінің де еркін дамуына мүмкіндік алады. Түсініскен ортада тәрбиеленген балаларда ғана аса төзімді де жігерлі психика калыптасатыны белгілі. Жоғарыда айтылғандай, сәби шағынан психикасы қатты дөрекіліктерге ұшырап, үлкен зардап шексе, ондай балалардың психикасын орнына келтірудің өзі өте үлкен қиындықтарға соқтырады. Тіпті ондай балалардың көпшілігі неврологиялық клиникаларда жатып емделеді. Жалпы, мұндай балаларға психологиялық түзету жасаудың жолы, қанша ауыр болғанмен де, әр түрлі әдістерді қолданып көмекке келмеуге болмайды.

Сонда, ең әуелі мұндай жағдайда не істеу керек?

Бәрінен бұрын баланы жайына қалдырған жөн.

Әрине мұндай кеңес, ата-ананың көңілін алақұйын етіп, не істерін түсінбей абдыратары да тіпті көңілдері қалғандай өкпе-наздарын да айтқызбақ. Бірақ, басқа шара жоқ. Егер, тән құрлысы жарақаттанса, оны тыныштандырып жатқызуды ата-ананың өзі де біледі. Осы тәрізді жан дүниесі жарақаттанған балаға да керегі тек белгілі уақытқа дейін тыныштық екенін түсінуіміз керек. Үлкендер жағы өзінің қателіктерін дереу мойындаумен қоса, мұндай сәттегі тәрбие берудің әдістерін үйренгенше, баланы тыныш қалпында қалдырғаннан артық шара жоқ. Міне, осы қателігін өзгертуі-психологиялық өзгертудің пәрменді бір тетігі болып табылады. Әрине, мұндай бет бұрыс ата-анамен тәрбиеге қатысы бар үлкендерге де оңай емес. Бірақ баланың келешегі үшін ешқандай мәймөнкесіз, дереу ұстамдылық пен мейрімділікке ауысу қажет. Ендігі жерде, бала мен ата-анасының түсініскен достық қатынастары ғана істің жайын анғарта алады. Осының бәрін табиғи қалыпта дамытуды ескерген жөн. Әйтпесе, көсеудің екінші жағын басып қалған тәрізді, тағы да маңдайыңа аяусыз соққы тиюы ғажап емес. Сондықтан, бала тәрбиесіне жас қосылған ата-аналар кәдімгідей ақ дайындалмай болмайды. Шындап келгенде, адам тәрбиесінің қыр-сырынан қиын өнердің болуы мүмкін емес. Оның қажеттігін қаблетіңе қарай емес, таныстауына қажет ауадай міндетті түрде иеленуің керек.

Психикалық зардап шеккен балаға психологиялық түзетулер жасаудың кейбір жолдары:

1.Баланың міндетті түрде тәрбиелеу керек. Ал, жаңа көз қараспен тәрбиелеу үшін, үлкендер жағы өздерін тексеруі қажет. Баланың келешегіне қажетті ендігі тәрбие, соншама үлкен тазалықты талап етеді.

2.Егер үлкендер жағы, өзін-өзі баланың ыңғайына қарай өзгерте алмаса, ары қарай баланы тәрбиелеуден өз ықтиярымен бас тартқаны жөн.

3.Ешқандай күш көрсету тәлімін жүргізуге болмайды. Бұл баланың келешегін сындыру мен құрту деген сөз.

4.Үлкендердің қатаңдығы мен қатыгездігі арқылы баланы жасытып жөндемеймін деу, барып тұрған надандық.

5.Тек қана мейірім мен сүйіспеншілік, екі жақтыда адамдық сипатқа жеткізетінін ұққан жөн.

6.Психологиялық түзету жүргізетін кезеңнің бәрін де басынан бастап, тек қана төзімділік керек! Тәрбиелік іс-әрекет үстінде-сабырды ілтипат, салқынқандылық, ұстамдылық қажет.

7.Баланың саналы түсінігіне сенім көрсете отырып, өзара қарым-қатынастың жетістігі дәлелді де мазмұнды болғаны дұрыс. Жеткен жетістіктер әділетті бағаланғаны мен, тым асыра мадақтаудың да орнын алмауын қадағалау керек есте болсын. Артық айтқан мақтау сөз, ешқашанда жақсылық әпермейді.

Бұдан да басқа көптеген тәсілдердің болуы мүмкін. Біз жас ұрпақ тәрбиесінде белең алып отырған психикалық зардапты түзетудің кейбір жолдарын ғана айттық.

Психогигиена өмір талабы.

Қазіргі тұрмыс тіршілігімізде, әсіресе тұрмыстық жағдай да, эмоциялық дауылдар мен әлеуметтік және педагогикалық кереғарлықтар тым көбейіп кетті. Осыдан келіп, баланың психикалық зардап шегушілігіне ұшыраудамыз.

Мұндай жұлын-жүйкенің тозуы мен жан дүниенің жарақаттануын ескермесе болмайды. Ол үшін ең әуелі үлкендердің де, кішілердіңде өзара қарым-қатынастарындағы үндестікке ұмтылып, оны сауықтыру мен тәрбиелеу жолдарының пәрменді тәсілдерін қарастыру ауадай қажет. Бұл әлеументтік те, мемлекеттік те, аса үлен жұмыс?! Ескі тәртіппен көз жұмбаққа салуға келмейді. Қоғамдағы осындай жан-дүниенің зардабынан көмекке келер ілім-жалпы гигиенаның бір бұтағы болып жетілген-психогигиена. Психогигиенаның күнделікті өмірде кең тараған түрі-адамдардың қарым-қатынасындағы психогигиенаны ерекше атап айтқан жөн. Қарым-қатынастағы психогигиена-үлкен мен кішінің, еркек пен әйелдің, ата-анамен баланың, туыс пен туғанның, көрші мен ауылдастың, т.с.с айта берсе толып жатыр, осы айтылған қарым-қатынастардың өмірдегі көрністері сан алуан сапада кездесе береді. Көптеген жағымсыз жағдайларда да, осы қарым-қатынастардың адамшылық қасиеттерді сақтамауынан туып жатады. Ендеше, адамдардың қарым-қатынастарындағы психогигиенаны сақтау ережелері де-психологиялық көмектің бір түрі болып есептелінеді. Оның ең негізгі бабы- - «Бүлдірмеу!» болып табылады.

Бірінші ережесі-бүкіл өзінің болмысын мен құндылығыңды-осы «бүлдірмеуге!» бағындыру.

Екінші ережесі-бірінші ережесінің жалғасы тәрізді, осы «бүлдірмеу» бабын тарата отырып адамдардың санасындағы өзін-өзі тежеу қабілеттерін жетілдіру.

Үшінші ережесі-егер «бүлдірмеу» бабы бұзыла қалған күнде, одан тараған жайсыздықтарды жоюға әсер ету.

Міне бала тәрбиесінде имандылық тәрбиелерімен қоса, міндетті түрде психогигиенаның осы үш түрлі ережелерінің баптары да, саналы түрде баланың психологиясында орнығуы мен жетілуін қамтамасыз ету керек. Бұлар сәби мінездеріне не ерте қалыптасса, соғұрлым оның санасындағы адамгершілік деңгейі биік болмақ. Сонда ғана ол өз уақытының елеулі азаматына айналуы хақ.

Әйтсе де, мұндай тәрбиелер балаға тек уағыз арқылы сіңбейтіндігін ескере отырып, қоғамдағы естияр адамдардың, соның ішінде, ата-аналар мен тәрбиешілердің, бүкіл ел жұртқа белгілі зиялы қауымның күнделікті тіршіліктегі адамдық парасаттары ерекше байқалуы керек. Алдыңғы буыннан үлгі алған ұрпағымыз мадақтауға тұрарлық адами қасиеттерге ие болатынына сенеміз.

Іштей қарама-қайшылық.

Адамның жанын жаралайтын психологиялық жаман әсерлер үнемі жалғаса берсе, оның ішкі қарсылығын оятып, бірте-бірте тұрақтанған қарама-қайшылықты мінез-құлқын қалыптастырады.

Жалпы ішкі қарама-қайшылықтары мол адамдар ашуланса да, өкпелесе де өзін-өзі тоқтата алмай ұзақ әуреленеді. Мұндай сәтте ол мақсатты ой, елеулі қайырымдылық жасау қаперіне кірмейді. Қайта қолындағысын лақтырып айналасындағысын сындырып,шамасы жеткенді талқандап жіберуге ұмтылады. Осы тұста жанындағы адамдардың бәріне тіл тигізуден таянбайды.

Ал, адамның көңіл-күйі екінші бір жайсыз жағдайда болғанда да, мәселен қызғану мен көре алмаушылықтың күйіне ауысқанда да, жанындағылардың бәріне сенімсіздікпен қарап, өзінен-өзі секемденіп сергелдені мол іштей қарама-қайшылыққа ұрынады. Бұндай жайсыз жағдайлар, адамды физиологиялық афектілік күйге де түсіреді. Ол мұндай күйде не істеп не қойғанын байқамай қалады.

Сондықтан адам атаулы ол үлкен бе, жоқ әлде кіші ме бәрі бір, өзара қарым-қатынастарда ұстамды да, мейірімді болуға ұмтылу қажет. Адамды ашуландырып көңіл-күйін бұзу қаншалықты оңай болса, ал оны жадырата қайта жақсы жағдайға түсіру, соншалықты қиын екен естен шығармаған жөн.

Әр адам осындай әділетсіздіктің бар екенін іштей түсініп, оған саналы түрде қарсы шаралар жасауды ұмытпаса, түптің-түбінде үлкен жетістіктерге жетіп, өзінің адамдық күш қуатын сезіне бастайды. Бірте-бірте ол жаман көңіл-күйдің құлы болудан да құтыла алады. Өзінің барлық іс-әрекеттерін ашудан бұрын ақылға жеңдіретіндей жағдайға ауысады. Міне, дер кезінде жүргізілген психогигиенаның құдыреті мол, шарапаты да осы болса керек. Бүкіл ел болып мәдениетті тіршіліктің негіздеріне ұмтылса ғана өміріміз өркенді де көңілді болмақ. Керек десеңіз қоғамға қажет бақыт жолы да осы.

 

                                        ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** 

Психологическая служба школа

Цель деятельности психологической службы школы

1. Организация условий для формирования личности учащегося: успешного в обучении и общении, мотивированного на дальнейшее личностное развитие, здорового физически, психически и адаптированного социально.

2. Создание модели комплексного психолого-педагогического сопровождения процесса социализации участников образовательного пространства негосударственной школы.

Для реализации поставленных целей психологическая служба решает следующие задачи:

· формирование и развитие субъектной позиции всех участников образовательного пространства школы, развитие навыков самоанализа и рефлексии собственной деятельности;

· участие в разработке единого образовательного пространства школы, включающего учёт индивидуально-психологических особенностей учащихся, взаимную интеграцию деятельности администрации, педагогов, психолога, родителей. Создание на основе этого единого информационного пространства, доступного каждому участнику образовательного процесса;

· комплексная психолого-педагогическая диагностика уровня психического, физического развития, выявление отклонений в поведении и деятельности детей и подростков для организации дифференцированного подхода в процессе обучения и воспитания;

· комплексный психолого-педагогический подход в процессе коррекции имеющихся нарушений, а также в ходе работы по развитию социальных навыков детей и подростков, повышению эффективности обучения и социализации.

Основные направления деятельности психологической службы школы:

• Диагностическое;
• Развивающее и профилактическое;
• Психокоррекционное;
• Консультативное;
• Экспертно-консультативное;
• Просветительское.

Основные направления деятельности школьного педагога-психолога

  1. Школьная прикладная психодиагностика

- Выявление психологических особенностей школьников, влияющих на эффективность учебной деятельности детей;

- составление карт развития детей начальной школы;

- определение путей и форм оказания помощи детям, испытывающим трудности в обучении и общении;

- выбор средств и форм психологического сопровождения школьников в соответствии с присущими им особенностями обучения и общения;

- контроль динамики психического развития детей.

2. Психологическая профилактика

· Создание и соблюдение в образовательном учреждении психологических условий, психокоррекционная и коррекционно-развивающая работа с детьми и подростками;

· сохранение физического и психического здоровья школьников, привитие навыков здорового образа жизни;

· оказание консультативной помощи родителям (или лицам, их заменяющим), педагогам;

· оказание психолого-педагогической помощи в профессиональном самоопределении подростков.

3. Психокорреционная и развивающая работа со школьниками

· Осуществление учебной работы, на основе учета разнообразия познавательных, мотивационных, эмоциональных проявлений учащихся, самостоятельности, развития познавательной сферы учеников (проектная работа);

· внедрение в практику работы с детьми развивающих программ, направленных на преодоление трудностей общения со сверстниками и со значимыми взрослыми.

Развивающая деятельность

Психокоррекционная деятельность

Имеет целью создание социально-психологических условий для целостного психологического развития школьников. Данная деятельность ориентирована на «психологически благополучных» школьников, уровень развития и актуальное состояние которых позволяет им решать достаточно сложные психологические задачи. Развивающая работа школьного психолога предусматривает, прежде всего, развитие познавательной, эмоционально-личностной, социальной сферы психической жизни и самосознания детей. Работа осуществляется в различных формах (тренинги, развивающие, обучающие занятия). Предусматривается использование развивающих педагогических технологий на учебных занятиях и вне учебы. («Круглые столы», олимпиады, КВНы).

Работа ориентирована на школьников с различными психологическими проблемами и направлена на их решение. Осуществляется как в форме групповой, так и индивидуальной деятельности. Выбор конкретной формы работы зависит от характера проблемы (некоторые формы могут быть противопоказаны для групповой работы), возраста ребёнка, его пожеланий.

· Своевременное выявление такие особенности ребёнка, которые могут привести к определённым сложностям, к отклонениям в его поведении, в обучении и в отношениях с окружающими;

· отслеживание возможных отклонений в связи с переходом на следующую возрастную ступень.

4. Психологическое консультирование учащихся, их родителей и педагогов

· Оказание психологической поддержки школьникам, их родителям, педагогам;

· проведение индивидуальных и групповых консультаций с учащимися, их родителями и педагогами (по запросу);

· организация сотрудничества педагогов в решении различных школьных проблем и профессиональных задач самого педагога;

· психолого-педагогический консилиум, представляющий собой разработку и планирование единой психолого-педагогической стратегии сопровождения ребёнка в процессе его обучения.

5. Психологическое просвещение учащихся, их родителей и педагогов

· Создание условий, в рамках которых педагоги могли бы получить профессионально и личностно значимое знание: умение строить взаимоотношения со школьниками, с коллегами по работе, с родителями детей;

· ознакомление педагогов-предметников и классных руководителей с основными закономерностями и особенностями психического развития школьников определённого возраста;

· формирование у педагогов и воспитателей потребностей в психологических знаниях, желания использовать эти знания в своей работе с детьми;

· включение школьников в актуально-значимые для данного возраста мероприятия: олимпиады, конкурсы, проекты;

· знакомство родителей с актуальными проблемами возраста, способствуя тем самым более глубокому пониманию взрослыми динамики детского развития.

Приоритетным направлением работы психологической службы является профилактика и коррекция неблагоприятных вариантов личностного и социального развития обучающихся

Цель работы: психологическое сопровождение учебно-воспитательного процесса, содействие педагогическому коллективу школы в создании условий, способствующих сохранению психического здоровья всех участников образовательного процесса, успешной адаптации учащихся к современным условиям жизни, социализации и самореализации.

  Основные задачи психологической службы школы:

· психологическое сопровождение естественного развития школьников;

· содействие родителям (законным представителям), учителям в воспитании учащихся;

· содействие администрации и педагогическому коллективу в создании благоприятных условий для развития личности учащихся;

· оказание помощи учащимся в различных сферах их жизнедеятельности.

Направления работы психологической службы:

1.Консультативно-диагностическое направление.

1.1.Индивидуальное психологическое обследование учащихся:

· определение актуального уровня развития ребенка и причин неуспеваемости в обучении;

· диагностика особенностей развития в эмоционально-личностной и волевой сферах (трудности общения, дезадаптация в коллективе сверстников, поведенческие проблемы);

· готовность к обучению в школе.

1.2.Консультирование родителей:

· по вопросам обучения и воспитания ребенка с проблемами развития;

· определение способностей ребенка и их развитие;

· особенности учебной и познавательной деятельности детей;

· особенности эмоционально-личностной сферы и поведения;

· трудности взаимодействия со сверстниками и взрослыми.

1.3.Диагностика семейных и детско-родительских отношений:

· консультирование по вопросам воспитания ребенка и семейных взаимоотношений.

1.4.Фронтальное психологическое тестирование учащихся:

· познавательные процессы и интеллектуальное развитие;

· особенности личности и межличностные отношения в коллективе школьников;

· психологическая готовность детей к обучению в школе;

· комплексное тестирование учащихся при переходе с одной ступени обучения на другую;

· профессиональное определение.

1.5.Консультирование подростков:

· проблемы самоопределения и профориентации;

· взаимодействие со сверстниками, учителями и родителями.

1.6.Консультирование педагогов по вопросам:

· оптимизации и повышения эффективности учебного процесса;

· работы с проблемными и одаренными детьми;

· группового взаимодействия и сплоченности в классе.

2. Развивающее направление.

2.1. Психологическая работа с учащимися:

· групповые развивающие занятия с учащимися в контексте психолого-педагогического сопровождения учебного процесса;

· групповые психологические тренинги для учащихся;

· индивидуальные и групповые коррекционно-развивающие занятия с учащимися, испытывающими трудности в усвоении учебной программы, а также с поведенческими проблемами.

2.2. Психологическое сопровождение педагогов:

· лекции и семинары;

· групповые психологические тренинги;

· тематические выступления и доклады на педсоветах.

2.3. Психологическое сопровождение родителей:

· тематические выступления на родительских собраниях;

· индивидуальные и групповые консультации родителей по расширению адаптивных возможностей детей;

· детско-родительские развивающие занятия (по запросам родителей).

· тренинги.

Деятельность психологической службы реализуется через индивидуальные и групповые консультации, тренинги, тематические лекции, беседы с учащимися, педагогами и родителями, коррекционно-развивающие занятия для учащихся.